تدبر ادبی با تمثیل نماز(دستگاه اول تحلیل بر اساس شبکه معنایی)

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی فاطمه و ابیها و بعلها و بنیها

صدای اذان می آید و کلماتی که از حروف پیوسته ای معنادار تو را به نماز می خوانند. به حروفی که از دهانت در هم آوایی با مؤذن ادا می شود دقت میکنی عمیق میشویم عمیق و عمیق تر...

سعی می کنیم این عبارت را بخوانیم «ایمابمیایلیللعههقتبدعللسخمتالحتذاخجیهحفج»

عبارت پیش رو قابل خواندن نیست؛ نه به دلیل اتصال حروفش به یکدیگر بلکه به این دلیل که از همه این حروف یا بخشی از آن واحدهای معناداری که شناخته باشیم حاصل نمی­شود.

حالا به عبارت بعدی دقت می­ کنیم و سعی می­ کنیم بتوانیم بخوانیم. «سبحانربیالاعلی و بحمده»

اکنون از میان انبوه حروف به هم پیوسته و منقطع و از میلیونها کلمه معنادار به این کلمات نگاه می­ کنیم و تصویر و معنایی را که از آنها می­ شناسیم مجسم می­ کنیم. الله، اکبر، اشهد، اله، محمد، رسول، علی،ولی، صلوه، فلاح، خیر، عمل، اسم، رحمن، رحیم، مالک،یوم، دین، ایاک، نعبد، نستعین، اهدنا، صراط، مسنقیم، الذین، انعمت، غیر، مغضوب، ضالین، قل، هو، احد، صمد، لم یلد، لم یولد، کفو، سبحان، ربی، العظیم، اعلی، حول، قوه، اقوم، اقعد، ربنا، آتنا، دنیا، حسنه، آخره، قنا، عذاب، نار، وحده، لاشریک، اللهم، صل، آل، السلام، ایها، نبی، رحمه، برکاته، علینا، عباد، صالحین.

 به همان کلمات نه در قابی که دیده شد، بلکه در قاب جدید نگاه می­کنیم:

الله، الذین، صمد، ضالین، نعبد، وحده، اشهد، سبحان، دین، حسنه، انعمت، لم یولد، فلاح، صراط، احد، مالک، مغضوب، غیر، قوه، مسنقیم، آتنا، لم یلد، کفو، ربی، العظیم، نستعین، اکبر، اهدنا، قل، محمد، ولی، ایاک، رسول، آخره، اسم، ربنا، صلوه، عذاب، لاشریک، صل، اله، علی، خیر، یوم، اعلی، هو، حول، قنا، اقوم، دنیا، السلام، صالحین، رحمن، نار، رحمه، آل، ایها، اقعد، نبی، رحیم، برکاته، عمل، علینا، عباد،

ملاحظه جدید تداعی کلمات در هم ریخته­ ای را دارد ما برای هر دسته از کلمات در ذهن خود نزدیکی و قرابتی را می­ شناسیم:

بسم الله الرحمن الرحیم، قل هو الله احد، الحمدلله رب العالمین، بحول الله و قوته اقوم و اقعد، الله اکبر، اشهد ان لا اله الاالله، صراط الذین انعمت علیهم، الله الصمد، اللهم صل علی محمد و آل محمد، سبحان ربی العظیم و بحمده و...

بازهم عبارات و جملات بالا تصویری در ذهن ما دارند که از آنچه دیده شد هم نزدیکتر هستند.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّینَ سبحان ربی العظیم و بحمده بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه و قنا عذاب النار الحمدلله اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و اشهد انّ محمداً عبده و رسوله اللهم صل علی محمد و آل محمد سبحان ربی الاعلی و بحمده سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر و...

عبارات از این هم که دیده شد در ذهن ما شکلی معنادارتر دارند تا جایی که حتی برای هر بند و خویشاوندی، می­ توانیم شکلی را تصور کنیم شکلی از خم شدن، به خاک افتادن، ایستادن، نشستن، دست بلند کردن و ...

عبارات از انچه که گفته شد هم تصویر نزدیکتری دارند وقتی که نام نمازی را نماز صبح، آن دیگری را نماز ظهر، آن یکی را عصر، آن یک را مغرب و آن آخری را عشا نام می­ گذاریم و حتی در زمان خود می­ خوانیم.

از این هم که کلی تر نگاه کنیم، نماز را بخشی از برنامه ­ای می بینیم که در کنار سایر فرایض عبودیت و بندگی انسان موحد را در پیشگاه الهی تجسم می­ بخشد. حالا و بعد از این قرآن را می­ خوانیم با نگاهی که آن را در شبکه­ ای از معنا کلمه، جمله، کلام، کلام­ های هم موضوع، فصل، متن، و نهایتاً کتاب طبقه­ بندی می­ کنیم؛ چشمانمان از کوچکترین واحد تا بزرگترینش را متمایز می ­بیند و آنگاه می تواند مجاهدانه از زندگی خود تا امت اسلامی را ترسیم و تجسم نماید اجزایش را مشخص کند و هر چیز را در جای خود تحلیل نماید. اینک این بنده توست ای خدایی که او را مورد خطابت قرار داده ­ای و به او آموختی چگونه تو را مورد خطاب قرار دهد و بدانسان از کلام حقیقی بهره­ مند شود. اللَّهُمَ‏ کُنْ‏ لِوَلِیِّکَ‏ الحجّة بن‏ الحسن‏ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِی کُلِّ سَاعَةٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ قَائِداً وَ عَوْناً وَ عَیْناً حَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلا

چند نکته

این درس را که می خوانی همه چیز برایت معنای نماز دارد و به نماز و با نماز تحلیل می شود. آن وقت کمال و نقص یک پدیده یا رخداد، و تمایزها و شباهت ها و نیز کارآمدی و ناکارآمدی آنها با نماز سنجیده می شود. خودت را هم با نماز می سنجی و اولین چیزی که از آن پرسیده می شوی نمازت است.

راستی نماز همان دعاست...

حالا به این موضوع فکر کنید که مراحل آموزش نماز به یک تازه مسلمان غیر عرب چگونه میسر است...