نگاهی به سوره مبارکه مائده
شنبه, ۲۲ تیر ۱۳۹۸، ۱۱:۲۷ ب.ظ
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی فاطمه و ابیها و بعلها و بنیها
شاید این مطلب را حدود سیزده سال پیش برای روزنامه جوان نوشتم...
همیشه راه ها و روش های متعددی برای تحلیل و ارزیابی مکتب های مختلف و جریانات متعدد فکری و اعتقادی وجود داشته است. در این میان روش قرآن کریم برای تحلیل این موضوع خاص و استثنایی است و البته بسیار عجیب.
قرآن جریانات فکری و مکتبی و اجتماعی را به وسیله سفره هایی که این مکاتب می گسترانند و از آن تغذیه می کنند، بازشناسی و تحلیل می کند. ما طی مرور کوتاه و اجمالی که از سوره مائده خواهیم داشت ان شاءالله در این باره به بحث بیشتر خواهیم پرداخت.
سوره مائده، سوره ای است مدنی و برخی، تعدادی از آیات آن را آخرین آیاتی دانسته اند که بر رسول خدا(ص) نازل شده است. مائده به معنای سفره است و در روایات با همین نام از این سوره یاد می شود.(۱)
آنچه در این سوره ذهن ما را به سمت مفهوم سفره توجه داد صرفاً نام این سوره مبارکه نبود، بلکه قرائن و شواهد بسیاری این حساسیت را ایجاد نمود، از جمله آیات ابتدایی این سوره که مبحث حرام و حلال از خوردنی ها را پیش کشیده و آمیخته با موضوعاتی نظیر وفای به عهد، امربه تعاون در نیکی و تقوا و نهی از تعاون در گناه و تجاوز مطرح نموده است. در آیات دیگر سوره وقتی صحبت از اهل کتاب می شود همین موضوعات یاد شده به ویژه مساله عهد و پیمان و میثاق در کنار احکام مختلف از جمله خوردنی های حلال و حرام ذکر می گردد جالب این که خداوند وقتی می خواهد به بنده بودن مسیح(ع) و حضرت مریم(س) استدلال کند به طعام خوردن آن ها توجه می دهد. داستان معروف درخواست سفره آسمانی توسط حواریون از حضرت عیسی(ع) هم به قدر کافی گویای مطلب هست.
اما مگر طعام و سفره در بینش قرآنی چه جایگاهی دارد؟ و چرا باید اینقدر مهم جلوه کند؟ در نگاه قرآن چشیدن میوه ممنوعه بود که منجر به از دست دادن لباس و هبوط آدم(ع) و حوا(س) گردید(۲) قرآن از پرستش گوساله سامری توسط بنی اسراییل تعبیر به نوشیدن می کند، نوشیدنی که نه به واسطه دهان و از مجرای حلق بلکه به واسطه قلب آن ها صورت گرفت(۳) مساله طعام آنقدر در تربیت بنی اسراییل مهم بود که خداوند برای آن ها از آسمان غذا می فرستاد، البته بنی اسراییل به همین هم اعتراض کردند(۴) در روایتی طعام در آیه فلینظرالانسان الی طعامه به علم تفسیر شده است. این کلام امام حسین(ع) را خطاب به اهل کوفه شاید شنیده باشید که حضرت علت عدم حق پذیری کوفیان را شکم های انباشته از حرام آن ها می دانستند.به نظر می رسد ذکر این مقدمه گویای اهمیت مادی و معنوی طعام بوده است.
به مقتضای همین اهمیت است که سفره ها معرف و محکی برای تعیین میزان وفاداری بندگان به عهد و پیمانشان با خداوند هستند.(۵)
درک درست از سفره یعنی درک حکمت حلال و حرام های خداوندی که قیام در راه اوست.(۶) یعنی درک این حقیقت که خداوند به آنچه در آسمان ها و زمین می گذرد آگاه است.(۷) یعنی نفی در غل و زنجیر بودن دستان خدا(۸) و درک این حقیقت که او در عین سخت کشی در کیفر غفور و رحیم نیز هست.(۹)
اگر مسلمین به درک صحیحی از سفره برسند دیگر در کفر سرعت نمی گیرند(۱۰) دل در گرو کفار نمی نهند(۱۱) از دین باز نمی گردند.(۱۲) و به شراب و قمار و آلات لهو و خرافات گرایش نخواهند داشت.(۱۳) که این ها همه میراث اهل کتاب است اکثریتی که درک صحیحی از مائده آسمانی نداشتند. به همین خاط سفره هایشان پر است از حرام های خدا.درک صحیح از سفره وقتی تحقق می یابد که تعریفی دقیق از سفره داشته باشیم.
هنگامی که حواریون از مسیح(ع) سفره ای آسمانی طلب می کنند چند خصوصیت از این سفره را برمی شمرند از جمله رفع گرسنگی، اطمینان قلبی، درک صداقت مسیح و شهادت بر راستگویی این پیامبر بزرگ الهی.
مسیح(ع) نیز وقتی از خداوند درخواست این مائده آسمانی را می نماید به نکات مهمی اشاره می کند از جمله این که عیدی برای اولین و آخرین ایشان (یعنی پیروان مسیسح(ع)) باشد و نیز آیه و نشانه ای باشد از جانب خدا.
خداوند وقتی درخواست مسیح(ع) را اجابت می کند می فرماید آن را بر شما نازل می کنم، اما اگر بعد از این کسی کفر بورزد چنان عذابش می کنم که احدی از عالمیان را آن گونه عذاب نکرده باشم.
همین توضیحات درباره سفره کافی است تا ارتباط آن را با عید غدیر خم درک کنیم، همانطور که قبلاً اشاره گردید آیات مربوط به غدیر خم در این سوره قرار دارند(۱۴) و همواره این سوال مطرح بود که چرا این آیات در میان آیات به ظاهر بی ارتباط با شأن نزول آمده است.
بزرگان پاسخ های متعددی به این سوال داده اند: از جمله این که برخی فرمودند این آیات مربوط به این سوره نیست برخی دیگر این گونه پاسخ دادند که «حکمت خداوندی اقتضای آن داشت که آیات مربوط به غدیر در بین این آیات بیاید تا مخالفان انگیزه ای برای تحریف نداشته باشند.»
برخی دیگر نیز فرموده اند حکمت این اتفاق در برجسته تر شدن این آیات و جلب توجه بیشتر بوده است.
اما ضمن احترام به پاسخ های فوق باید گفت که اتفاقاً بهترین جای ممکن برای مطرح شدن این آیات همین جایی است که آیات قرار گرفته اند چه تناسبی شایسته تر از این که سفره غدیر را در کنار سفره های دیگر ببینیم.
آری عید بودن سفره آسمانی مسیح، سفره بودن عید آسمانی غدیر را به ذهن متبادر می نماید و به تبع کفر ورزیدن نسبت به هر کدام از آن ها نتیجه اش عذابی خواهد بود که خداوند احدی را آن گونه عذاب نکرده باشد به همین ترتیب بقیه خصوصیات مائده آسمانی مسیح(ع) با عید غدیر خم قابل تطبیق است.
کلام آخر این که سفره ها گویاترین شناسنامه برای مکتب های مختلف هستند، ما نیز اگر بخواهیم تصویر دقیق و روشنی از اهل کتاب که امروز جهان غرب میراث خوار آن است داشته باشیم باید سفره های مادی و معنوی آن ها را مورد تحلیل قرار دهیم یقیناً اگر با این دید مرور اجمالی بر روی سوره مائده داشته باشیم می توانیم عناصر فرهنگی جهان غرب را با تمام نمادهایش مشاهده کنیم. حتی می توانیم تأثیرات هجوم فرهنگی آن ها را بر جامعه اسلامی خود ببینیم و راهکار مناسبی جهت مقابله با آن طراحی کنیم.
قرآن جریانات فکری و مکتبی و اجتماعی را به وسیله سفره هایی که این مکاتب می گسترانند و از آن تغذیه می کنند، بازشناسی و تحلیل می کند. ما طی مرور کوتاه و اجمالی که از سوره مائده خواهیم داشت ان شاءالله در این باره به بحث بیشتر خواهیم پرداخت.
سوره مائده، سوره ای است مدنی و برخی، تعدادی از آیات آن را آخرین آیاتی دانسته اند که بر رسول خدا(ص) نازل شده است. مائده به معنای سفره است و در روایات با همین نام از این سوره یاد می شود.(۱)
آنچه در این سوره ذهن ما را به سمت مفهوم سفره توجه داد صرفاً نام این سوره مبارکه نبود، بلکه قرائن و شواهد بسیاری این حساسیت را ایجاد نمود، از جمله آیات ابتدایی این سوره که مبحث حرام و حلال از خوردنی ها را پیش کشیده و آمیخته با موضوعاتی نظیر وفای به عهد، امربه تعاون در نیکی و تقوا و نهی از تعاون در گناه و تجاوز مطرح نموده است. در آیات دیگر سوره وقتی صحبت از اهل کتاب می شود همین موضوعات یاد شده به ویژه مساله عهد و پیمان و میثاق در کنار احکام مختلف از جمله خوردنی های حلال و حرام ذکر می گردد جالب این که خداوند وقتی می خواهد به بنده بودن مسیح(ع) و حضرت مریم(س) استدلال کند به طعام خوردن آن ها توجه می دهد. داستان معروف درخواست سفره آسمانی توسط حواریون از حضرت عیسی(ع) هم به قدر کافی گویای مطلب هست.
اما مگر طعام و سفره در بینش قرآنی چه جایگاهی دارد؟ و چرا باید اینقدر مهم جلوه کند؟ در نگاه قرآن چشیدن میوه ممنوعه بود که منجر به از دست دادن لباس و هبوط آدم(ع) و حوا(س) گردید(۲) قرآن از پرستش گوساله سامری توسط بنی اسراییل تعبیر به نوشیدن می کند، نوشیدنی که نه به واسطه دهان و از مجرای حلق بلکه به واسطه قلب آن ها صورت گرفت(۳) مساله طعام آنقدر در تربیت بنی اسراییل مهم بود که خداوند برای آن ها از آسمان غذا می فرستاد، البته بنی اسراییل به همین هم اعتراض کردند(۴) در روایتی طعام در آیه فلینظرالانسان الی طعامه به علم تفسیر شده است. این کلام امام حسین(ع) را خطاب به اهل کوفه شاید شنیده باشید که حضرت علت عدم حق پذیری کوفیان را شکم های انباشته از حرام آن ها می دانستند.به نظر می رسد ذکر این مقدمه گویای اهمیت مادی و معنوی طعام بوده است.
به مقتضای همین اهمیت است که سفره ها معرف و محکی برای تعیین میزان وفاداری بندگان به عهد و پیمانشان با خداوند هستند.(۵)
درک درست از سفره یعنی درک حکمت حلال و حرام های خداوندی که قیام در راه اوست.(۶) یعنی درک این حقیقت که خداوند به آنچه در آسمان ها و زمین می گذرد آگاه است.(۷) یعنی نفی در غل و زنجیر بودن دستان خدا(۸) و درک این حقیقت که او در عین سخت کشی در کیفر غفور و رحیم نیز هست.(۹)
اگر مسلمین به درک صحیحی از سفره برسند دیگر در کفر سرعت نمی گیرند(۱۰) دل در گرو کفار نمی نهند(۱۱) از دین باز نمی گردند.(۱۲) و به شراب و قمار و آلات لهو و خرافات گرایش نخواهند داشت.(۱۳) که این ها همه میراث اهل کتاب است اکثریتی که درک صحیحی از مائده آسمانی نداشتند. به همین خاط سفره هایشان پر است از حرام های خدا.درک صحیح از سفره وقتی تحقق می یابد که تعریفی دقیق از سفره داشته باشیم.
هنگامی که حواریون از مسیح(ع) سفره ای آسمانی طلب می کنند چند خصوصیت از این سفره را برمی شمرند از جمله رفع گرسنگی، اطمینان قلبی، درک صداقت مسیح و شهادت بر راستگویی این پیامبر بزرگ الهی.
مسیح(ع) نیز وقتی از خداوند درخواست این مائده آسمانی را می نماید به نکات مهمی اشاره می کند از جمله این که عیدی برای اولین و آخرین ایشان (یعنی پیروان مسیسح(ع)) باشد و نیز آیه و نشانه ای باشد از جانب خدا.
خداوند وقتی درخواست مسیح(ع) را اجابت می کند می فرماید آن را بر شما نازل می کنم، اما اگر بعد از این کسی کفر بورزد چنان عذابش می کنم که احدی از عالمیان را آن گونه عذاب نکرده باشم.
همین توضیحات درباره سفره کافی است تا ارتباط آن را با عید غدیر خم درک کنیم، همانطور که قبلاً اشاره گردید آیات مربوط به غدیر خم در این سوره قرار دارند(۱۴) و همواره این سوال مطرح بود که چرا این آیات در میان آیات به ظاهر بی ارتباط با شأن نزول آمده است.
بزرگان پاسخ های متعددی به این سوال داده اند: از جمله این که برخی فرمودند این آیات مربوط به این سوره نیست برخی دیگر این گونه پاسخ دادند که «حکمت خداوندی اقتضای آن داشت که آیات مربوط به غدیر در بین این آیات بیاید تا مخالفان انگیزه ای برای تحریف نداشته باشند.»
برخی دیگر نیز فرموده اند حکمت این اتفاق در برجسته تر شدن این آیات و جلب توجه بیشتر بوده است.
اما ضمن احترام به پاسخ های فوق باید گفت که اتفاقاً بهترین جای ممکن برای مطرح شدن این آیات همین جایی است که آیات قرار گرفته اند چه تناسبی شایسته تر از این که سفره غدیر را در کنار سفره های دیگر ببینیم.
آری عید بودن سفره آسمانی مسیح، سفره بودن عید آسمانی غدیر را به ذهن متبادر می نماید و به تبع کفر ورزیدن نسبت به هر کدام از آن ها نتیجه اش عذابی خواهد بود که خداوند احدی را آن گونه عذاب نکرده باشد به همین ترتیب بقیه خصوصیات مائده آسمانی مسیح(ع) با عید غدیر خم قابل تطبیق است.
کلام آخر این که سفره ها گویاترین شناسنامه برای مکتب های مختلف هستند، ما نیز اگر بخواهیم تصویر دقیق و روشنی از اهل کتاب که امروز جهان غرب میراث خوار آن است داشته باشیم باید سفره های مادی و معنوی آن ها را مورد تحلیل قرار دهیم یقیناً اگر با این دید مرور اجمالی بر روی سوره مائده داشته باشیم می توانیم عناصر فرهنگی جهان غرب را با تمام نمادهایش مشاهده کنیم. حتی می توانیم تأثیرات هجوم فرهنگی آن ها را بر جامعه اسلامی خود ببینیم و راهکار مناسبی جهت مقابله با آن طراحی کنیم.
پی نوشت ها:
۱- ثواب الاعمال
۲- اعراف ۲۲
۳- بقره ۹۳
۴- بقره ۵۷
۵- مائده ۱
۶و۷- مائده ۹۷
۸- مائده ۶۴
۹- مائده ۹۸
۱۰- مائده ۵۲
۱۱- مائده ۵۷
۱۲- مائده ۵۴
۱۳- مائده ۹۰
۱۴- مائده ۳و۶۷
۱- ثواب الاعمال
۲- اعراف ۲۲
۳- بقره ۹۳
۴- بقره ۵۷
۵- مائده ۱
۶و۷- مائده ۹۷
۸- مائده ۶۴
۹- مائده ۹۸
۱۰- مائده ۵۲
۱۱- مائده ۵۷
۱۲- مائده ۵۴
۱۳- مائده ۹۰
۱۴- مائده ۳و۶۷
ف. شریعتمداری