تدبر ادبی با تمثیل نماز(دستگاه سوم انواع جمله برای ساخت کلام)

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی فاطمه و ابیها و بعلها و بنیها

به شبانه روزهای عمرت نگاه کن، هر کدام شروعی دارند و پایانی؛ صبح، ظهر، عصر، مغرب، عشا و بعد عشا؛ هر دسته هفت­ تایی از آنها شروعی دارند و پایانی؛ الاحد، الاثنین، ثلاثاء، اربعاء، الخمیس، الجمعه، السبت، دوازده دسته بزرگترهم هستند: محرم، صفر، ربیع الاول، ربیع الثانی، جمادی الاول، جمادی الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوّال، ذی القعده، ذی الحجه.

روز و شب­ ها، هفته­ ها و ماه­ ها همگی تمایزاتی را می ­سازند که اگر نباشند، چیزی نشان­دار، معرفه و آشنا ساخته نمی­ شود تا بر پایه آن ناآشناها هم آشنا شوند. می­ گویی روزی بود، مثل آن شنبه؛ و اگر آن شنبه نبود، آن روز را به چه چیزی مشابه می­ کردی؟ اعمالت، حساب­های مالی­ ات، ارزیابی گذشته­ ات، تصمیمات اکنون و آینده ­ات همگی به واسطه آن شنبه و آن محرم و صفر و آن ساعت تنظیم می ­شوند. روز و شب­ ها، هفته­ ها و ماه­ ها با تمایزاتشان اگر نباشند، در شروع و پایان عمرمان نمی­ توانیم شروع کنیم و پیوسته شروع کنیم تا از پس هر شروع  و ابتدا کردن، مبتدایی  باشیم برای تحقق خبری که از دو حالت خارج نیست یا شرح و بیان انجام کاری است(جمله اسمیه با خبر فعلیه) و یا همان شرح بیان با تکیه بر ظرفیت های تحقق دوباره و چندباره آن(جمله اسمیه با خبر مفرد)

قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ اللَّیْلَ سَرْمَداً إِلى‏ یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتیکُمْ بِضِیاءٍ أَ فَلا تَسْمَعُونَ*قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى‏ یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتیکُمْ بِلَیْلٍ تَسْکُنُونَ فیهِ أَ فَلا تُبْصِرُونَ (سوره مبارکه قصص،آیات71-72)

به اختصاصات و اعمال ویژه هر روز و شب  و هفته و ماه دقت کن! مثلاً ماه­ های حرام را ببین، ضمانت امنیتند و در حریمی که می­ سازند، تو روزها و هفته­ ها و ماه­ هایت را به انجام دادن یا ندادن اعمالی مخصوص می­ شناسی؛ و این اعمال مخصوص بیشتر زیارت، دعا و نمازی مخصوص هستند(جمله فعلیه)

اکنون اگر هر روز و شب و هفته و ماه را که استعداد ساختن شروع­ های متوالی داشتند، مورد تأکید قرار دهی و آن را چندباره ببینی(انّ و اخوات آن و تأثیرشان بر جمله اسمیه) یا با تمرکز بر وجود داشتن­ شان، آنها را به عنوان حقیقتی جاری بشناسی،(کان و اخوات آن و تأثیرشان بر جمله اسمیه) یعنی از هر فرصت دوباره ­ی شروع، تحقق فعلی را اراده کرده ای و برجمله اسمیه، فعلیه بودن را تحمیل کرده­ ای و نواسخ ساخته شده­ اند. تو از جمله­ ای اسمیه که در آن، آن آشناتر پایه فهمیدن قرار می­ گیرد، مستقیماً به تبیین موضوع پرداخته ای و این یعنی اسمیه را به فعلیه نسخ کردی؛ و اینچنین است که عیدی ساخته می شود و جمعه ای به عنوان سیدالایام و عید معرفی و شناسایی می­ گردد. اینطوری که اصل هر جمعه و عیدی، شروع و دوباره شروع است(جمله اسمیه) و این عید به فعلی که شامل نماز و دعا و تلاوتی  معین است، شناخته می­ شود(جمله فعلیه)گاهی نیز به واسطه تأکید یا بیان فضیلت تکرار دوباره و چندباره عمل مورد تأکید قرار می­ گیرد(نواسخ)یعنی در وعده کردن هر جمعه، می توان غرض را، نمازِ آن جمعه تعریف کرد.

ببین که چگونه روزها و شب­ها و هفته­ ها مانند حروفی هستند که کلمه، جمله، کلام، کلام­ های هم موضوع، فصل، متن و نهایتاً کتاب عمرت را می­ سازند.

اکنون و بعد از شناختن اسمیه و فعلیه و نواسخ در زندگی­ ات، نماز جمعه را در نظر بیاور با تحلیلی که قبلاً انجام داده شد، تکیه بر جمعه که در آن نمازی مخصوص خوانده می­ شود، نماز جمعه را اسمیه قرار می­ دهد و تکیه بر نمازی که در هر جمعه خوانده می­ شود، جایگاه نمازجمعه را در فعلیه بودن تعریف می­ کند. نماز جمعه، نماز است، یعنی که عملی است مخصوص و مشخص که هر فرد به شرط امکان برپایی در به جا آوردن آن سهیم است و باید مطابق احکام اذکار و اعمالی را ادا نماید. نماز جمعه نماز جماعت است یعنی که شرط تحقق آن وجود امام و تعداد مشخصی مأموم است. نماز جمعه مثل هر نماز و عبادتی، دستور و امر خداست که اراده کرد بندگانش آن را انجام دهند.(انشاست از نوع طلبی). این نماز مثل هر نماز دیگری، با کیفیت خاص خود ادا می شود. چهار رکعت، دو رکعت آن خطابه امام است دو سوره هم در انتهای هر خطبه خوانده می­ شود تا تأکیدی باشد بر بخشی از نماز بودن آن دو خطبه؛ و دو رکعت آن نیز نمازی به شکل متعارف است با این تفاوت که قنوت رکعت دوم بعد از رکوع خوانده می­ شود و در قیامی هستی که ناگاه به سجده می ­انجامد؛ همچنین خواندن دو سوره جمعه و منافقون در رکعات اول و دوم مورد تأکید است. حمد و سوره نماز جمعه به جهر خوانده می­ شود و هنگام خطابه­ ها نیز امام جمعه اسلحه­ ای به دست دارد. کیفیت ادای نماز جمعه از آن حیث که یک تبیین و تعریف از عملی است، خبر است؛ جمله خبری در کتاب دین.

نکته مهم در این بررسی، تحلیل وضعیت این نماز از دو زاویه است: یکی زاویه امام و مأموم، که  در دو بستر و وضعیت رو به رو(هنگام ادای خطبه) و هم­ جهت(هنگام ادای دو رکعت)قابل تحلیل است. دیگری وضعیت دو خطابه به دو رکعت نماز، و نسبتشان با یکدیگر است. در اولی انشا و طلب(بیان مستقیم امام و مأموم)تبدیل به خبر می­ شود(همراهی مأموم و تبعیت او در عمل) و در دومی ادبیاتی که از خدا می­ گوید(خطابه) به ادای کلمات و احکام مشخص خداوند تغییر وضعیت می­ دهد(ادای دو رکعت نماز). که این یعنی خبر به انشا و طلب بدل شده است.

اینجاست که معلوم می­شود کلام که حقیقی باشد، مبنای هر خبری، انشایی از ذات باری است.

تبدیل خبر به انشا و بالعکس بیشتر شبیه مخفی شدن یکی و آشکار شدن آن دیگری است. گاهی خبر مخفی است پس جمله انشایی است و گاهی انشا مخفی است پس جمله خبری است.

برای تبیین این نکته برپایی هر نماز جماعت و به ویژه نماز جماعتی به نام نماز جمعه را در ذهن مجسم کن؛ به مصلی برو مؤذن را ببین اگر تنها باشی خودت مؤذن و نمازگزاری به صفوف نمازگزاران بپیوند، آنجا که هزاران نمازگزار یک نماز می­خوانند؛ نگاه کن شکوه نمازت را! و صفوف نمازی را که نماز توست، مشاهده کن! اگر تنها بودی خودت مکبّر خودت بودی؛ صدایی مخفی داشتی که دستور می­ داد الله اکبر رکوع و... اینجا اگر نباشی، شاید مکبّر بودنت را هرگز نفهمی! اینجا که هستی نمازت امام دارد و تو مأمومی! اینجا اگر امام جماعت هم باشی، باز هم امام داری؛ به انشایی فکر کن که نسخه­ ای از آن را هم مأموم دارد و هم تو؛ تو از پیش خودت نمی­ توانی نماز را تغییر دهی؛ حتی اگر همه با خم و راست تو و با شروع پایان تو خم و راست شوند و نمازشان را به آغاز و انجام برسانند.     

به نظرم بعضی قسمت هایش کمی پیچیده شد، منت بگذارید هر قطعه ای را که صلاح دانستید اصلاح و یا ساده­ سازی کنید.