تدبر ادبی با اقامه نماز(بخش اول، مقدمه)

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی فاطمه و ابیها و بعلها و بنیها

تدبر ادبی رویکردی استثنایی و بی بدیل به قرآن است. اقتضای این روش تکیه بر ظاهر در عین عمق است. وقتی این کتاب را ورق می­ زنی حجمی از نکات و قواعد صرف، نحو و معانی را می یابی اما کمی دقت تو را متوجه نوعی طبقه­ بندی در نکات می کند. بی هیچ اغراق، اگر کسی متوجه نوع طبقه­ بندی مطالب نشود بهره  زیادی از این کتاب نمی تواند حاصل کند. ذکر این نکته ضرورت معرفی پنج دستگاهی را که این کتاب مورد استفاده قرار داده است ضروری می کند. دستگاه اول، بعد از معرفی ارکان کلام که شامل متکلم، محتوا و مخاطب است به تبیین شبکه  معنایی می­ پردازد. در این بخش افراد قدرت تفکیک یک متن را با توجه به واحدهای کوچک و بزرگ معنا پیدا می کنند. واحدهایی که شامل کلمه، جمله، کلام، کلام های هم موضوع، فصل، متن و نهایتاً کتاب می شود. صرف قدرت طبقه­ بندی یک متن به اجزای یاد شده حاوی حقایق بسیاری است که در فهم و تدبر در قرآن بسیار راه گشاست.

دستگاه دوم به طرح موضوع ساخت کلام می­ پردازد و مسند و مسندالیه را به عنوان قالب و شکلی که کلام به واسطه آن ساخته می شود معرفی می نماید ترکیب مسند و مسندالیه گاهی با دو اسم گاهی به مدد جمله فعلیه و گاهی توسط ترکیبات اضافی و وصفی ایجاد می شود.

دستگاه سوم انواع قالب جمله را به اعتبار قصد متکلم یعنی قالب خبر و انشا و قالب جمله فعلیه، اسمیه و نواسخ تبیین می کند و ظرفیت­ های آن را برای تشکیل کلام مورد بررسی قرار می دهد.

دستگاه چهارم پایه کار خود را بر فعل گذاشته است و موضوع حدوث را با ملاحظه زمان و بدون ملاحظه زمان مورد بررسی قرار داده است و بدین واسطه امکانی برای تحلیل کلام به وجود آورده است.

دستگاه پنجم به مبحث قیود می پردازد و انواع مفاعیل و حال و تمیز و جار و مجرور و توابع و غیر ان را به عنوان قیدهایی که به توسعه اسناد می پردازند از ان حیث که کلامی را می­ سازند و سامان می­ دهند مورد بررسی قرار داده است.

گفتنی است دو دسته از افراد احتمالاً با مشکل بیشتری در مطالعه تدبر ادبی روبرو شوند: یکی کسانی که بر قواعد ان تسلط دارند و نوع طبقه­ بندی نکات یا منطق انتخاب برخی از اقوال را متوجه نمی­ شوند و نیز عمده افرادی که زبان عربی را می دانند اما چندان ملموس و مشهودشان نیست و به نوعی آموزش تستی و کنکوری در این خصوص مسلط شده­ اند. دومین گروه کسانی هستند که چندان که باید بر این زبان تسلط ندارند و با مواجهه با قواعد یاد شده در این جزوه احساس کاستی می­ کنند. به نظر می رسد هم برای علاج درک حسی و مشهود از عربی و هم تسلط قابل ملاحظه بر آن جهت تدبر در قران نیازمند بهره­ گیری از روشی تمثیلی باشیم؛ مثَلی که با تجسم آن، فرد بتواند از اهمیت و کیفیت قواعد مورد اشاره بهره­ مند شود.

از آنجا که ماهیت و ذات تدبر ادبی، تدبر در کلام خداست و ماجرا به هم کلام شدن بنده و مخلوق با خالق بی­ همتا مربوط می­ شود، هیچ مثل و معاضدی در آموزش بهتر از نماز نمی­ تواند باشد.

کلام حقیقی وابسته به متکلم حقیقی است که ذات باری­تعالی است؛ خداوند که این کلام را برای مخلوقش انسان قرار داده است و به برکت وحی حتی امکان تکلم با آن ذات لایزال را فراهم آورده است.

نماز شاخص این تکلم عبد با معبودد است. و به این جهت می تواند خلأ فهمی که ناشی از عجز بنده در برابر عظمت کلام حقیقی است را علاج نماید. در این نوشتار احکام نماز به شکلی گفته می­شود که دستگاه­های پنجگانه یاد شده مشهود شوند.

ادامه دارد...